Julian Barnes
Levels of Life (Hoogteverschillen)
© Julian Barnes 2013 Published by Jonathan Cape,
Random House, London
118   pagina’s                jan 2014

Julian Barnes’  literaire verslag van het rouwproces  na de dood van zijn vrouw.  Sobere stijl, indringende observaties, nooit larmoyant. Ingeleid door de geschiedenis van de liefde tussen twee Victoriaanse ballonvaarders als metafoor voor de wispelturigeheid van leven en liefde, van hemelhoog geluk tot dodelijk ter aarde storten.

Hemelhoog
Breng twee ongerelateerde dingen samen dan kan er, soms, iets echt nieuws ontstaan.
Ook al blijkt dat pas op langere termijn.
Neem de Victoriaanse  manie voor ballonvaart. Dat leken alleen maar nutteloze en levensgevaarlijke tochtjes: ballonen vlogen in brand, stortten neer en er waren geen parachutes en reddingsvesten. Toch zweefde actrice Sarah Bernard van Parijs naar Hanover, haar dromerige natuur verlangde steeds iets nieuws, iets hogers. 
Een andere pionier was de Engelse legerkapitein Fred Burnaby. Voorzien van sigaren, een thermometer en een barometer steeg hij op met The Eclipse en landde veilig in Frankrijk.
Topfotograaf, ondernemer en uitvinder Nadar – eigenlijke naam Félix Tournachon – ging een wezenlijke stap verder. Vanuit z'n  reusachtige ballon maakte hij de eerste luchtfoto’s. De combinatie aeronautica en fotografie veranderde onze blik op de wereld, hoewel dat destijds niet werd begrepen. 
Nadar oudst bewaarde  luchtfoto is van 1868. Precies 100 jaar later fotografeerde Major William Anders vanuit de Apollo 8 capsule de eerste aardeopgang.  Een adembenemend, schokkend beeld:  voor het eerst drong het ècht tot ons door hoe klein, uniek en kwetsbaar onze planeet is.

Gelijkvloers (Het engelse on the level is ook 'oprecht')
Nieuwe liefde is soms een blijvend wonder, soms niet.
Tussen man en vrouw  zijn gevoelens meestal niet gelijk uitgemeten.
Sarah Bernard was een superster, charismatisch, exotisch, Joods, taai, extravagant.
Ook verre van conventioneel was Fred Burnaby; militair, wereldreiziger, moedig , populair maar toch een loner.
Ons dagelijks leven speelt zich af op de begane grond maar we streven graag naar iets hogers, in kunst, religie, liefde. Met het risico van neerstorten. Waarom dan toch volharden?  Voor dat extra, de vervlechting  van waarheid en magie. Waarheid als in fotografie, magie als in ballonvaart.
Sarah en Fred ontmoetten elkaar in de zeventiger jaren van het Belle épogue. Zij  was ervaren, hij dolverliefd. Samen zouden ze hoog kunnen vliegen en hij deed een aanzoek. Mon cher Capitaine Fred, antwoordde Sarah, ballonvaren is fantasie, toeval, gevaarlijk.  Voor rustig geluk ben ik niet gemaakt. Mijn hart wil meer spanning dan een iemand mij geven kan. Ik zal nooit trouwen, altijd een ballonofiel blijven. De volgende morgen verscheen zij met een ander. Hij stortte mentaal in zee, zonder zwemvest. Ze was oprecht geweest, had nooit iets beloofd en dan was dit misschien wel beter. Later trouwt hij en schrijft een boek. Sarah huwt in 1882. Drie jaar later sneuvelt Fred  in Afrika. 

De diepte in
Liefde maakt onkwetsbaar. Het verlies ervan is als een fatale val. Pat Kavanagh en ik waren 30 jaar samen, ik van 30 tot 62 jaar, het hart van mijn leven. In Sicilië, op een trektocht, begon ze haar evenwicht te verliezen, 37 dagen later was ze dood.
De leegte en pijn zijn onvoorstelbaar. Elke minuut van de dag. Je raakt  geï soleerd. Het leven van anderen gaat door, onwetend, onaangedaan, terwijl jouw wereld totaal verandert. De hoeveelheid pijn is evenredig  met omvang van het verlies… erge pijn is een soort troost, bewijs van veel liefde. Er over praten moet met eerlijke woorden, alsjeblieft geen eufemismen als  ingeslapen, de heer heeft tot zich genomen, is nu in de hemel etc.
Het firmament doet z’n ding, dood is dood, daar heb ik nooit aan getwijfeld.  Nu zelfmoord plegen – in een warm bad met een glas wijn en een scherp Japans mes – is aanlokkelijk maar het zou Pat voor een tweede keer doden: ze loopt niet meer rond maar ze leeft  voort in mijn gedachten. Daar is ze nog. Dagelijks praat ik met haar, in onze eigen taal vol grapjes, codes, herinneringen, verbasteringen. Anderen weten daar geen raad mee, hoe goed ze haar ook kende. Een bevriende dichter rijmde:
  
   ook ik liep tegen de groepsdrang op   
   om taboes en codes op te leggen en heb me bot gedragen   
   door over mijn vrouw  te spreken bij tafel conversaties.   
   Dan viel er een pijnlijk zwijgen, van beschroomde schok en
   huiver.

Geluk vereist twee mensen. Na haar dood is geluk ondenkbaar. De dag doorkomen, dingen doen die alleen leuk zijn als je haar erover kunt vertellen. Ik mis haar compleet en absoluut in alles wat ik doe of niet doe. Word je van lijden je sterker, zoals Nietzsche claimt? Bullshit, denk maar aan verkrachten of martelen.
Vroeger zag God ons uit de hoogte. Na Nadar en z’n volgelingen moeten we onszelf zien, tenzij je in het hiernamaals of reïncarnatie wenst te geloven . Niet alleen de hemel is passé, de onderwereld idem. Als kunstwerk, als uitdrukking van smart is de afdaling in Hades in Gluck's Orfeo  ed  Euridice diep onroerend, maar in een deal met de Goden kunnen we niet meer geloven. Eigen kunst is nodig om verdriet, rouw, leed te communiceren.
Gaat de pijn voorbij? Verdriet is als roest op de ziel. Alleen nieuwe ideeën en ervaringen helpen het weg te schuren. Je komt er met de jaren uit. Niet als een trein die uit een tunnel in het licht terugkomst, maar als een meeuw uit een olieplak. Blijvend gekwetst. Wat is succes in rouwen? Vergeten of herinneren? Ja, de tijd heelt. Op den duur kun je weer een boek lezen, spullen weggooien zonder in huilen uit te barsten, onder de mensen komen. En dan? Beloning voor rouwverwerking is ongepast. Het universum doet gewoon zijn ding.