Boekpraat.nl
Henk Hagenberg - mijn beste boeken, samengevat
 

 

Donna Leon
Hemelse juwelen
(The jewels of paradise)
© 2012 Donna Leon en Diogenes Verlag
Cargo, imprint van De bezige Bij,  Amsterdam
297 pagina’s                        dec 2012 

 

 

 Donna Leon
 
 Cecilia Bartoli

 Bartoli's Album met muziek van Agostino Steffani
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Een boek met twee kanten. Enerzijds een boeiende thriller, een speurtocht naar een geheim uit een ver verleden met hofintriges, diplomatie, moord, het Vaticaan en verborgen juwelen. Wat minder scherp dan in Leon's Brunetti serie, meer herinnerend aan de Da Vinci code van Dan Brown. Anderzijds een historisch queeste naar een eertijds bekende barok componist.
Het boek wordt tegelijkertijd uitgebracht – marketing in Hollywood stijl! – met Cecilia Bartoli’s album Mission met muziek van die vergeten componist Agostino Steffani. Een terecht eerherstel, het is mooie muziek!

De thriller
Dottoressa Caterina Pellegrini - Venetiaanse, omstreeks 35 jaar, musicologe, studie in Florence, Wenen en St. Petersburg en thans werkzaam aan de Universiteit van Manchester –  wordt door een zekere advocaat Moretti verzocht onderzoek te doen naar twee eeuwenoude, verzegelde kisten die recent in bezit zijn gekomen van zijn opdrachtgevers, twee Venetiaanse zakenmannen. Wie de opdrachtgevers zijn, wat de herkomst is van de kisten, laat staan welke inhoud vermoed wordt, blijft onduidelijk. Maar omdat Caterina dolgraag terug wil naar Venetië neemt ze de opdracht met beide handen aan.
De opdrachtgevers blijken botte types zijn, begerig hopend op een verborgen schat. Of misschien een testament of waardevolle handschriften. Caterina als deskundige moet dat allemaal uitzoeken.

Kisten van Steffani
De kisten blijken afkomstig te zijn van de in 1654 bij Venetië geboren Agostino Steffani, een zeer verre voorvader van de twee opdrachtgevers. Steffani was componist en bisschop. Als jongeling begaafd zanger, vervolgens succesvol Kapellmeister en componist aan het Beierse hof in München en later in Hannover. Overladen met gunsten, inkomsten en zelfs een titel als honorair bisschop. Op middelbare leeftijd vrij plotseling gestopt¹ met componeren en rondreizend op vertrouwelijke missies voor het Vaticaan en de keurvorst van Hannover. Omdat hij diplomatie en religie hoger achtte dan muziek? Omdat het bisschopshabijt hem vrijwaarde van spot en hoon over zijn castraat zijn? Of ontliep hij zo netelige  vragen over een geruchtmakende moord aan het hof van Hannover? Had hij 150.000 taler gekregen? En waarom was hij   op latere leeftijd aan de bedelstaf geraakt?
Christina duikt diep in de archieven. Ze ontdekt door toeval, zoals het hoort in een gotisch verhaal, dat een van de kisten een dubbele bodem heeft. Et voilà: daar zijn Steffani’s handgeschreven testament en 6 lederen, dichtgeknoopte zakjes.
Steffani schrijft dat hij met de dood voor ogen, het bloedgeld besteed aan kostbare hemelse juwelen als erfenis voor zijn twee neven. Maar Christina weet uit de archieven dat die neven hem hebben laten stikken toen hij smeekte om geldelijke steun. Dus waarom zou Steffani ze nu rijkelijk bedacht hebben? En hoezo bloedgeld? 
De lederen zakjes blijken relikwieën te bevatten: een nagel van de Heilige Zus, een vingerkootje van de Heilige Zo enzovoort.  Advocaat Moretti, geheim lid van de beruchte Opus Dei, is begeesterd. De twee opdrachtgevers zijn ontgoocheld.
En Caterina vermoedt dat het bloedgeld van de echte, berouwvolle moordenaar door Steffani is gebruikt voor een subtiele wraak op zijn neven.

Speuren naar een vergeten componist
Donna Leon en Cecilia Bartoli delen een passie voor Barok muziek. Hun liefde, kennis en ervaring hebben ze geprojecteerd in Dottoressa Caterina, de Venetiaanse musicologe. Via haar
 Marciana biblioteca uit 1553 aan Piaza San Marco Venetië
 

leren we hoe zo’n speurtocht aangepakt wordt. Startpunt is de Marciana, de beroemde bibliotheek van Jacopo Sansovino aan het San Marcoplein. Van elk boek ooit gedrukt in Venetië bevindt zich daar een exemplaar benevens vele handschriften, partituren, notariële documenten etc. Universitaire internetsites als JSTOR geven toegang tot praktisch alle wetenschappelijke tijdschriften ter wereld. Verder zijn tegenwoordig veel lokale archieven en kadasters gedigitaliseerd. Last but not least is Caterina’s  persoonlijke netwerk, altijd bereikbaar met e-mail en mobieltje.

Agostino Steffani (1654-1728)
Hij was een kind van zijn tijd. Zijn prachtige stem bracht hem succes in Venetië en München maar daarvoor moest hij wel zijn manlijkheid opofferen. Als musicus werd hij aangeduid als musico, als kerkdienaar als abbé, beide code woorden voor castraat. Hij schreef een reeks opera's die, zoals gebruikelijk in die tijd dat vrouwen niet op het toneel mochten, bedoeld waren voor uitvoering door castraten ( tegenwoordig uitgevoerd door countertenors of sopranisten, bijvoorbeeld Philippe Jaroussky)
Als persoon en als musicus stond hij in hoog aanzien. Händel bestudeerde het prachtige cantabile van Steffani's aria's en werd in 1710 zijn opvolger als Kapellmeister in Hannover. Met de gecultiveerde prinses Sophie Charlotte  van Brandenburg had Steffani een warme band.
Historica Charlotte Anna Hanson schrijft op haar website: Steffani was de brug tussen de midden en de late Barok en de Franse en Italiaanse stijl, die hij op Duitse bodem cultiveerde. Bach en Händel en nog vele anderen zijn sterk door hem beïnvloed, maar hun roem heeft zijn bekendheid overschaduwd. http://www.charlottehansson.nl/Steffani.htm

Italiaanse Barok
De Barok in de muziek begon omstreeks 1600 toen Claudio Monteverdi polyfone muziek verbond met het ritme van de basso continuo en ook de eerste opera ten tonele voerde: l’Orfeo. (nog steeds op het huidige opera repertoire)
Als eindpunt van de Barok geldt 1750 met de dood van Johann Sebastiaan Bach en Georg Friedrich Händel. Anderhalf eeuw gaf Italië de toon aan. Zonder tekort te willen doen aan Henry Purcell was het vooral Arcangelo Corelli die in 1700 die smeltende,  melancholieke vioolklanken introduceerde die de wereld veroverden. Vele Italianen volgden: Geminiani, Locatelli, Scarlatti, Vivaldi, Percolesi. En elders Rameau, Couperin, Charpentier,Telemann, en, natuurlijk!, de reuzen Bach en Händel. Het was ook de tijd van de grote vioolbouwerfamilies: Stradivarius, Amati en Guarneri en van de uitvinding van de pianoforte door Bartolomeo Christofori.
Wat maakt Barok opera zo bijzonder? Donna Leon brengt het zo onder woorden brengen: “Het is zo modern. Het heeft sterke ritmes en pakkende melodieën, en de zangers zijn vrij om te improviseren. Bovendien ben ik dol op het hele spektakel: draken, mensen en monsters, die door de lucht vliegen, heksen en een heleboel magie. Het was destijds volksvermaak. De zangers waren de Madonna’s en de Mick Jaggers van die tijd. Ze maakten hits. Ik denk dat deze muziek daarom weer zo populair wordt…elk seizoen wordt er wel een barokopera uitgevoerd.”

¹ Zo'n overstap naar religie op later leeftijd werd ook gemaakt door tijdgenoten als Jan Swammerdam en Niels Stensen. 

 Omslag illustratie: detail uit 
Hans Holbein de Jongere 'De Ambassadeurs' 1533 National Gallery, London

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 
 Agostino Steffani: 'een baardloos gezicht, een onverdragelijke droefheid...'

  

 
  Charlottenburg Berlijn; het paleis van prinses Sophie Charlotte uit omstreeks 1700; later uitgebreid met o.m. de kenmerkende koepel; volledig herbouwd (!)  na WW2.