Boekpraat.nl
Henk Hagenberg - mijn beste boeken, samengevat
 

 

Julian Barnes
Flauberts papagaai
© 1984 Julian Barnes: Flauberts’parrot
Uitgeverij Atlas, zesde druk 2008                     aug 2013 
  

  

  

 Julian Patrick Barnes, 1946

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 De kluizenaar van Croisset. De vader van het realisme.De moorenaar van de Romantiek. De brug tussen Balzac en Joyce. De beer in zijn hol.
Foto door Nadar.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


Aan het woord is Geoffrey Braithwaite, een man die zichzelf in een ironische contactadvertentie omschrijft als: weduwnaar, 60+, arts, volwassen kinderen, actief, opgewekt maar melancholiek van inslag , zachtaardig, niet-roker, Flaubertkenner….
Om dat laatste gaat het. 
Als militair in de geallieerde landing in 1944 ontdekte Braithwaite het Normandische land,de steden Caen,Yonville, Rouen en raakte besmet met een passie voor Gustave Flaubert, de auteur van Madame Bovary, l’Education sentimental, Salombô, Bouvard et Pécuchet,  Dictionnaire des idées reçues en een omvangrijke correspondentie.

Titelverhaal Flaubert’s papagaai
In het openingsverhaal gaat Braithwaite  op zoek naar de papagaai uit Flaubert’s vertelling Un coeur simple.
Dat gaat over een arme, onontwikkelde  dienstbode, Félicité, die al een halve eeuw bij dezelfde mevrouw werkt en zonder wrok haar leven opoffert voor anderen. In de loop der jaren wordt haar alles afgenomen: mensen om haar heen sterven, gaan weg of vergeten haar gewoon. Geen wonder dat ze zich vastklampt aan de vertroosting van het geloof. Dan sterft ook haar geliefde papagaai Loulou. Ze laat hem opzetten en hij blijft altijd bij haar, zelfs als ze bidt. In haar eenvoud vraagt ze zich af de Heilige Geest niet beter kan worden verbeeld door een sprekende papagaai dan door een woordeloze duif. Als ze sterft heeft  ze een glimlach op de lippen. Terwijl de hemel voor haar open gaat , meent ze een gigantische papagaai boven haar hoofd te zien zweven.
Het verhaal is geslaagd omdat Flaubert neerbuigendheid of vals sentiment  weet te vermijden: stilistisch een meesterstuk.

Bestaat die papagaai nog echt? Er blijken twee exemplaren om de eer te strijden. Een in het stedelijke Hôtel-Dieu van Rouen en een ander in een tuinpaviljoentje in Croisset, net buiten Rouen, overblijfsel van het pand van de familie Flaubert. Dat dubbele zegt al meteen hoe lastig het is het verleden zuiver te achterhalen.

De opbouw van het boek
Flaubert was de eerste moderne romanschrijver: realistisch, pessimistisch zelfs, ironisch, vlijmscherp, onsentimenteel, niet moraliserend, geen vage symboliek en nooit gebruikmakend van rare toevalligheden en/of fortuinlijke reddingen.
Zijn schrijfstijl is precies (le mot juste) en diensbaar aan het onderwerp: ‘denk niet dat gevoelens alles zijn: kunst zonder vorm is niets’, schreef hij in een brief.

Persoonlijk, als auteur wilde hij in zijn werk ‘net zo onzichtbaar zijn als God in de natuur’.
Julian Barnes verkent die aanpak door deze biografie – want dat is het -  op te bouwen uit  15  thema’s, elk in een geëigende stijl. Een selectie:

Chronologie  
Komt in twee versies: een rooskleurig en een tragische. Beide correct wat betreft de feitelijkheden (Gustave Flaubert 1821-1880, studie, reizen, publicaties, successen/tegenslagen, liefdes, ziekten etc.) en toch totaal verschillend. Ongelooflijk hoe feiten compleet anders uitgelegd kunnen  worden! (altijd in het achterhoofd houden bij het dagelijks nieuws!)  

De eerlijke vinder
Ten huize van de  Flauberts werkte een tijdlang een Engelse gouvernante: Miss Juliet.  Over haar relatie met Gustave is vrijwel niets bekend maar veel verondersteld. In ‘De eerlijke vinder’  vertelt  een gesjeesde Amerikaanse literatuurdocent dat hij bij toeval ergens op het spoor is gekomen van een pak (amoureuze?) brieven van Gustave aan deze gouvernante. Braithwaite  kan zijn oren niet geloven, dit zou een literaire sensatie kunnen worden. Hij ziet zichzelf al gelauwerd en bewierookt. Afgesproken wordt dat de Amerikaan de brieven per omgaande zal kopen. Bij hun volgende ontmoeting rapporteert die dat het inderdaad om liefdebrieven bleek te gaan, prachtig geschreven. Echter, aangezien de brieven vertrouwelijk waren bekent hij, als integere academicus, ze toch maar verbrand te hebben!
Goeie anekdote, Roald Dahl- waardig.

Het Flaubert-bestiarium
Flaubert  vergeleek zichzelf met een beer, meer precies een ijsbeer. Levend in zijn hol, buiten het gewone leven, met zijn kornuiten uit  de boekenkast. Vandaar bijnamen als Flaubeer en Gourstave. 

Klik!
In 1849 is Flaubert een van de eerste Europeanen die een piramide beklimt om daar een  zonsopgang mee te maken. Hij en zijn metgezel Maxime Du Camp zijn diep onder de indruk als het eerste streepje zon stralend boven de kim verschijnt. Precies op dat moment vindt Gustave heel toevallig op de grond een visitekaartje van kleine winkelier uit Rouen. 
Anno nu zijn we vertrouwd met zulke geintjes, doorzien we meteen de practical joke. In 1849 was Flaubert's ironische houding zijn tijd ver vooruit.

Flaubert voor treinspotters
De spoorlijn Parijs-Rouaan werd in 1843 geopend. In 1846 begon de langdurige en hartstochtelijke relatie tussen Louise Colet (36) en Gustave (25). Aangezien hij Louise niet toestond hem te bezoeken in Croisset  en haar woonplaats Parijs ver weg was, ontmoetten ze elkaar vaak in een hotel halverwege, in Mantes. Liefde was dus praktisch alleen mogelijk dankzij de spoorweg, hetgeen niet weg nam dat treinen behoorden tot de dingen waar Gustave een vreselijke hekel aan had samen met vergif, klisteerspuiten en roomtaartjes.

De zaak-Flaubert
Geschreven als proces tegen Flaubert. Aangeklaagd omdat hij de mensheid zou haten. Onzin, antwoord Flaubert, kun je regendruppels haten?
Dan omdat hij democratie haatte. Inderdaad, hij noemde het weleens demoklerezooi of demodommigheid.
Hij geloofde in de evolutie, maar niet in morele vooruitgang. Had hij daarmee gelijk? Zie de 20st. eeuw, zegt Braithwaite, need I say more?
Schijnbaar was Flaubert geen uitdrager van positieve waarden. Een van zijn uitspraken is ‘
De grootste vaderlandsliefde is je land vertellen wanneer het zich oneervol, dom en boosaardig gedraagt’.
Net zoals Montaigne leert Flaubert de onaangename kanten van het leven stoïcijns onder de ogen te zien. Superieur zijn alleen waarheid, schoonheid, gevoel en stijl.
Vrijspraak.

Louise Colets versie
Ze was een succesvolle, Parijse dichteres, gehuwd en voorzien van een amant. Gustave  kwam uit de provincie, zelfbewust, een vurige minnaar maar wilde niet trouwen, laat staan kinderen krijgen. Hun karakters waren zeer verschillend; zij romantisch, uitbundig; hij realist, perfectionist. Misschien stond Louise  wel model voor Emma Bovary alhoewel Flaubert zelf later zei: Bovary, c’est moi. Volgens Louise was Gustave bang voor haar zijn isolement te moeten opgeven. In plaats daarvan schreef hij prachtige brieven, vol observaties en  aforismen. Toen hij eenmaal literair succes had stortte hij zich overigens met overgave in het society leven.
Op reis naar Egypte in1849 had hij zich seksueel uitgeleefd met knaapjes en met een gevierde prostituee Kuchuk Hanem. Vandaar zijn syfilis. Voor Louise waren die avonturen vernederend. Zo ook zijn spot over haar schrijfsels. Maar ze hield van hem en wilde hem, vergeefs, binden.

 

Een vrouw à la Kuchul Hanem...oriëntalistische wensdroom; schilderij  door Guiseppe de Nittis. 


Zuiver verhaal
Alles over Flaubert is tot op zekere hoogte een omweg tot het eigen verhaal van Braithwaite: de zelfmoord van zijn vrouw Ellen. Zijn lijden en eenzaamheid.
Ze waren getrouwd in 1940 en kregen twee kinderen.
Zij was klein, onhandig en impulsief. Toen de kinderen het huis uit waren en hij druk was met de dokterspraktijk ging zij vreemd. Hij wist het maar kon er mee leven. Ze bleef een goede vrouw.  Hij klampte zich vast aan zijn onstuimige passie liefde voor een 19
e eeuwse romancier.
Flaubert schreef aan Louise: d
omheid, egoïsme en een goede gezondheid zijn de 3 vereisten voor geluk- maar als de domheid ontbreekt heb je aan de rest niets.
Maar Ellen was niet dom.
Ook schreef hij
: mensen zoals wij moeten de religie van de wanhoop aanhangen; dus geen verzet tegen de Voorzienigheid, zeker geen zelfmoord; als het einde nadert terugtrekken in een hoekje en zwijgen.
Maar stoïcijns was Ellen allerminst, integendeel.
 

En de papagaai
Welke van de twee was nou de echte? Braithwaite komt er niet uit. Opgezette vogels vergaan. Of worden verwisseld. In de jaren twintig, toen papagaaientooi geliefd was, had het museum veel vogels verkocht. Misschien ook Loulou.
Van geschiedenis kun je niet op aan.
 

  

 Ned. uitgave, 2008, zesde druk 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  

 

 

  

Louise Colet
(1810-76):
a. vervelende, opdringerige . promiscue vrouw, geen talent, wilde per se met Flaubert trouwen;
b. moedige, hartstochtelijke vrouw, gekweld door liefde voor harteloze, onmogelijke provinciaal Flaubert.
Zijn brieven aan haar gaan alleen over Kunst - en zichzelf.