Voltaire

Candide ou l’Optimisme
1759   Pandora pocket   (samengevat januari 2007

Dat zal interessant geweest als een stukje uitgevers geschiedenis, om het verhaal zelf zal het niet te doen geweest zijn want hoe geestig geschreven en waardevol als document van de vrijheid van meningsuiting ook, het moralisme wel wat gedateerd.
Candide is een bizar verhaal over een zeer naïeve maar niet domme jongen die van de filosoof Pangloss[1] geleerd heeft dat ‘alles in het leven is goed want als het niet goed was dan zou het er niet zijn’ aldus zijn metafysisch-theologische cosmolonnozelogie.
Candide moet proefondervindelijk ervaren dat er niet veel waarde in deze leer schuilt.

Lachen om kommer en kwel.
Het begint als Candide uit het kasteel van de baron van Thunder-ten-Tronckh wordt geschopt omdat hij verliefd is geworden op de dochter van de baron, freule Cunegonda.
Hij belandt in het Bulgaarse leger. Tezelfdertijd plunderen soldaten van dat leger het kasteel, doden de baron en zijn vrouw en verkrachten Cunegonda maar dat alles is in onze streken ‘heel gebruikelijk’.

Later wordt Cunegonda doorverkocht aan Don Issachar een Hebreeër, die haar echter moet delen met de grootinquisiteur die duidelijk maakt dat een Autodafe altijd handig uitkomt om iemand te chanteren, een verdere aardbeving in Lissabon[2] te voorkomen of voor zomaar een interessant middagje.
Candide en Cunegonda ontmoeten elkaar weer door de goede zorgen van een oude huissloof van Don Issachar, maar ze moeten vluchten als Candide de Don en de Grootinquisiteur aan zijn degen rijgt. Op de boot naar Buenos Aires vertelt de oude vrouw dat ze de dochter is van Paus Urbanus X en de prinses van Palestrina, vreselijk geleden heeft in de handen van zeerovers en bij het beleg van een fort op de Krim een bil heeft laten afsnijden om de verdedigers in leven te houden.
Zo gaat de story verder met kolderieke gebeurtenissen en personages. Een mooi maar sááái verblijf in Eldorado, een redding door de goede Jacques de Wederdooper, de Hollandse oplichter kapitein Vanderdendur, een zwendelende pater uit de Périgord, de realistische Manicheeër Martin, de verleidelijke, aan syfilis lijdende Madeliefje, de slimme mesties Cacambo en de zwartgallige Venetiaanse senator Procurante. Deze senator heeft lak aan alle conventionele wijsheden: z’n Raphaël heeft een smak geld gekost maar verveelt want het is volstrekt geen getrouwe weergave van de natuur. En wie wil luisteren naar een opera met de een of andere castraat in de rol van Caesar of Cato? Milton is onleesbaar. William Blake is niet om aan te zien. Ook de Homerus vindt de senator stomvervelend, er gebeurt nooit wat, Troje valt maar niet en als je eerlijk bent, het boek is als een roestige antieke munt waar je niet meer mee betalen kunt.

Alles is kortom het tegendeel van goed en Candide ziet er geen gat meer in; zelfs zijn geliefde Cunegonda heeft haar schoonheid en frisheid verloren, ze kijft en wordt onuitstaanbaar. 

Waarin Candide toch troost vindt
Maar dan ontmoet Candide net buiten Constantinopel een vriendelijke grijsaard die wèl tevreden is over zijn lot. De grijsaard zegt: ik bewerkt met de grond van mijn boerderijtje samen met mijn kinderen. Door het werk houden wij drie grote rampen van het lijf: verveling, ondeugd en honger. Aldus vindt Candide de sleutel tot het goede: ‘il faut cultiver son jardin’.
De realistische meneer Martin zegt het zo: werken, niet discussiëren, alleen zo maken we het leven dragelijk. 

Voltaire veegt in Candide bijtend maar geestig en moedig de vloer aan met heilige huisjes en vooroordelen. Heeft het geholpen? Wellicht dat een elite het heeft opgepikt, mondjesmaat. 

[2]
De grote aardbeving van Lissabon in 1755 was een schok voor het geloof in een liefhebbende God vergelijkbaar met de impact van de Holocaust in de 20^e eeuw:  http://seismo.berkeley.edu/blog/seismoblog.php/2008/11/01/today-in-earthquake-history-lisbon-1755
Religieuze verklaringen om het kwaad te te verzoenen met de Bijbel noemt men theodiciteit. Voltaire werd nog sceptischer dan voorheen.