Boekpraat.nl
Henk Hagenberg - mijn beste boeken, samengevat
 

Philip Roth

Alleman (Everyman)
2006 Ulysses/ De Bezige Bij
208 pagina’s     (samengevat december 07)

 
Philip Roth, 1933 Newark, New Jersey
Het begin: de begrafenis

De roman opent op een oude, verwaarloosde Joodse begraafplaats in New Jersey waar een 71-jarige voormalige art director ter aarde besteld wordt naast het graf van zijn vader en moeder. Aanwezig zijn enkele oud-collega’s uit de New Yorkse reclamewereld, zijn half verlamde, tweede ex-vrouw Phoebe, hun thirty-something dochter Nancy, twee vervreemde zoons uit zijn eerste huwelijk en tenslotte zijn oudere broer Howie, een robuuste en succesvolle bankier uit Californië. Vanaf dit eindpunt traceert het boek de levensloop van de overledene, de naamloze Hoofdpersoon (H). van het verhaal.

De levensloop
H komt uit een geëmancipeerd Joods gezin. Vlak na zijn geboorte in 1933 (broer Howie is 6 jaar ouder) opent vader zijn eigen juwelierszaak omdat hij ‘iets wil nalaten aan zijn twee jongens’. Het is een perfect thuis: beschermd, liefderijk, stimulerend, vlak aan de zee… een Hof van Eden vermomd als ouderwetse juwelierswinkel.
Vader heeft de zaak ‘Everyman Jewelry’ genoemd en wat de betekenis daarvan is wordt duidelijker naarmate het verhaal vordert. Als H. nog maar een jongetje van 9 is moet hij naar het ziekenhuis voor een liesbreuk.
Kort daarna wordt Vader geopereerd aan een levensgevaarlijke blindedarm ontsteking en moet nog weken, verzwakt en soms huilerig, het bed houden.
Na de diensttijd gaat H in de reclame werken, trouwt en krijgt twee zoons. Het huwelijk mislukt. Op z’n 35ste trouwt hij opnieuw, nu met Phoebe, een zelfstandige en integere vrouw uit een Quaker gezin. Ze krijgen een dochter Nancy, die de engel van H.’s leven wordt. In die zelfde tijd overleeft hij ter nauwernood een ernstige blindedarm- en buikvliesontsteking.
Later, in 1983, begint H een hitsige affaire met Melete, een Deens fotomodel. Phoebe pikt dat niet en verkrijgt een echtscheiding. Tot overmaat van ramp sterft H’s moeder.
Weer enkele jaren later krijgt hij een vijfvoudige bypass. Nog maar nèt herstellend moet hij naar de begrafenis van vader, daarbij ondersteund, fysiek maar ook financieel, door zijn trouwe broer Howie. Vader is de laatste jaren van zijn leven weer de Synagoge gaan bezoeken en de begrafenis wordt uitgevoerd volgens de Joodse rite.

Alleman of Elckerlijc of Everyman verwijst naar een middeleeuws moraliteit of zinnespel waarin 'de mens', als hij gaat sterven, verantwoording moet afleggen over zijn aardse gedragingen. Bij de dood  wordt Elckerlijc door iedereen en alles verlaten: vrienden, familie, geld en goederen.  Alleen deugd en zelfkennis blijven trouw.

Het lot van alleman
H gaat in 1998 met pensioen. Problemen met de bypass. De ene dotterbehandeling volgt op de andere met steeds meer stents en een defibrillator. Melete verdwijnt uit beeld. Na 9/11/01 verhuist H naar een seniorendorp Starfish Beach in New Jersey. Daar wordt hij omringd door aftakelende mensen. Aanvankelijk schildert hij veel en geeft les maar het loopt uit op niets. Hij vindt dat hij onvoldoende talent heeft voor de vrije kunst. Zijn zelfvertrouwen brokkelt af. De onverwoestbare gezondheid van broer Howie maakt hem jaloers en narrig ook al wéét hij hoe unfair dat is. Nancy besteedt veel tijd aan Phoebe die getroffen is door een verlamming in haar linkerarm. H. vereenzaamt. Hij ervaart om zich heen hoe de dood naderbij sluipt bij ‘Alleman’.
Roth registreert vol mededogen de pijnlijke gesprekken met onder meer een ex-collega met terminale kanker, een copywriter die kampt met suïcidale depressiviteit, een weduwe die zich geen raad weet met haar verdere leven en een andere vrouw wiens man geveld is door een hersentumor en die teveel pijnstillers neemt tegen ondragelijke pijnen.
Op weg naar zijn laatste dotterbehandeling bezoekt H het graf van zijn ouders en praat met de oude grafdelver. Het is een soort terugkeer naar de eenvoud, naar de Hof van eerlang, een thuiskomst en een berusting.
Roth vat het stervenslijden samen is een regel:
Old age isn’t a battle; old age is a massacre. 

Het is de acceptatie van het menselijke einde, verwoord door een van de grote schrijvers van deze tijd.

Zie ook Philip Roth The plot against America


De omslag als  doodskist