Boekpraat.nl
Henk Hagenberg - mijn beste boeken, samengevat
 

Time-Life boeken

De eerste steden
© 1973 Dora Jane Hamblin en de redactie Van Time-Life boeken
160 pagina's                                                   (samengevat april 2008)
Met tijdtabel Mesopotamië, Egypte, Anatolië, Kreta, Griekenland

 

Dora Jane Hamblin (1920-93) foto uit 1968 op de redactie van Time-Life 

Tot de jaren vijftig van de vorige eeuw werden landbouw en een sedentaire levenswijze beschouwd als voorwaardelijk voor de  piramiden, ziggurats en steden die omstreeks 3500 v. Chr. ontstonden in de delta’s van de Tigris, Euphraat, Nijl en Indus. Betrekkelijk recente opgravingen laten echter zien dat de eerste woongemeenschappen veel eerder ontstonden en een bredere economische basis hadden dan alleen landbouw. 

Jericho: oudste muren ter wereld
In Jericho werden in 1953 restanten van een zeer oude stadsmuur opgegraven. Het ging om een publiek werk waarvoor zoveel arbeid en organisatie nodig was dat alleen een stad daar de mogelijkheden voor zou kunnen hebben. Nomaden redden dat niet, toe hoewel het verschil betrekkelijk is.
De eerste halfnomadische bezoekers van Jericho (Natufiërs, 9000) hadden wilde granen, sikkels, vijzels maar nog geen aardewerk, gedomesticeerde planten of vee. Later, omstreeks 8000, werd de eerste verdedigingsmuur bebouwd met daar tegen aan ronde huizen in de traditie van nomadische hutten. Vanaf 7000 volgen rechthoekige, gepleisterde huizen, gedomesticeerde geiten en korenakkers. Archeologisch wordt deze periode aangeduid als pre-keramisch neolithisch.
Geleidelijk ontwikkelde het plaatsje zich tot een gewilde etappe op de hete routes van de kust naar het oosten èn van Syrië naar Israël, Egypte en de Rode Zee. Er was een drinkwater bron en er werd gehandeld in zout, mineralen (obsidiaan, ijzeroxide) en voedsel.
In 6000 is er leegloop; in 5000 komen er weer nieuwe, maar aanzienlijk primitievere (!) bewoners.
Rond 4000-3500 begint de Bronstijd. In Sumerië bloeien stadstaten en Egypte wordt verenigd. In Jericho wordt de steeds hoger wordende terp onregelmatig bewoond. Nieuwe huizen staan op de ruïnes van oude. Tientallen ommuringen worden vernietigd en weer vernieuwd. De laatste levenstekens dateren uit omstreeks 1500 als de Jozua met trompetgeschal de muren doet instorten en de naam Jericho onsterfelijk maakt. De embryonale stad zelf verdwijnt echter uit de Bijbelse geschiedenis en maakt plaats voor Jeruzalem en Megiddo*.

* In 1457 v. Chr. versloeg Toetmoses III de koningen van Kadesh en Mitanni in de slag bij een heuvel (Har) bij Megiddo = Armageddon. In de openbaringen van Johannes zullen de koningen van de wereld hier de laatste slag tegen God leveren.

 

 

 

 
Catal Hüyük (spreek uit Tsjettel Hoeyoek)
Een 18 meter hoge terp in Anatolië onthulde bij opgravingen door de Brit James Mellaart in 1961 een welvarende woonplaats van zeker 6000 inwoners en een bloeitijd tussen 8300 en 5600 v. Chr. De welvaart was te danken aan handel in o.m. noten, vruchten,

Obsidiaan, vulkanisch glas, in steentijd zeer
gezocht voor messen en bijlen. 

obsidiaan en artefacten als sieraden, zwaarden en speerpunten. Ook waren er waarschijnlijk inkomsten uit rituele activiteiten: daarop wijzen de vele tempels, beeldjes van vruchtbaarheidsgodinnen en afbeeldingen van stieren, luipaarden en gieren. Ter plaatse werd het oudste stuk weefsel ooit aangetroffen (6000 v. Chr.) en vroege exemplaren gebakken aardewerk. De vrouwen van Catal Hüyük stierven gemiddeld tussen 15 en 30 jaar oud, vermoedelijk vooral in het kraambed. Toch was dat ongeveer 1,5 jaar ouder dan bij jager-verzamelaars, resulterend in één extra kind. De landbouw revolutie was onderweg! 

Wereldstad Uruk
Kenmerkend voor de civilisatie van Sumerië (4000-2900) in de benedenloop van Tigris en Euphraat, waren de welvarende en onderling concurrerende stadstaten, à la het Italiaanse Duecento. Uruk telde ten minste 40.000 inwoners en Lagash, Eridu, Ur etc. hadden een soortgelijke omvang. Boeren uit omringende dorpen waren naar de stad getrokken voor veiligheid en voor de kans op een beter leven bijvoorbeeld bij een van de grote stedelijke tempelcomplexen annex productie- en distributiecentra. Kunsten en ambachten bloeiden. Er werd handel gedreven op lange afstand met Anatolië, Harappa in de Indusvallei, Egypte en Afghanistan (lapis lazuli). Dadels waren een sterk export product. Sumerië maakte een kwantum sprong in de vooruitgang van de mens door de uitvinding van het wiel, het spijkerschrift (eerst voor administratie,

 Gudea, koning van Lagash, 2000 v. Chr.Rijksmuseum Oudheden Leiden; foto Ton Koopman

al snel voor heldendichten en hymnen), de ontwikkeling van astrologie en wiskunde (het zestigtal systeem) en de eerste rechtscode, ver vòòr de Babylonische Hammurabi en duizend jaar vòòr de Tien Geboden. Verder werden in Sumerië staatkundige concepten toegepast  die eeuwenlang zouden beklijven: de militair-politieke eenheid van de stadstaat en een van God gegeven recht van vorsten.
Het leukst voor ons zijn de Sumerische figuurtjes: brede hoofden, grote, bolle ogen, een stevige torso en typische dikke rokken: afbeelding.
Anderzijds, de portretbuste van Gudea, koning van Lagash, in het Leidse Oudheidskundig Museum, is alsof het gisteren gemaakt is: tijdloos. 

Moenjo-Daro aan de Indus rivier
Een in 1920 opgegraven zusterstad van Harappa die in 2500 v. Chr. zeker 50.000 inwoners telde. Modern, met een schaakbord stratenplan (zoals de Grieken later toepasten), een reusachtige graanbank (als geldbank) en comfortabele, heel sociale rijtjeshuizen. De kunst stond op hoog plan getuige de rood zandstenen torso in klassiek Griekse stijl van 1500 jaar later. Er was geen schrift maar wel een (nog niet ontcijferd) systeem van zegels met dierfiguren en tekens.
De stad ging ten onder als gevolg van tektonische bodemverschuivingen en overstromingen. Mogelijk werd de genadeklap gegeven door invallen van de Ariërs omstreeks 1500 v. Chr. Maar op het hoogtepunt had Moenjo blijkbaar een echt stedelijke cultuur: kunst, techniek, handel, orde, recht en begrip voor sociale verbanden. Inderdaad: civilisatie is synoniem met urbanisatie. Meer informatie: http://archive.cyark.org/moen-jo-daro-new-threats-to-indus-valley-civilization-blog

 Volgende pagina: tijdstabel vroege geschiedenis Midden-oosten

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 
Moenjo-Daro: nog steeds niet ontcijferde teksttegels.