 |
Alain de Botton
(1969 Zurich) |
|
Opzet
Een bescheiden bundel van elegante essays over 6 filosofen (= zij die houden van weten), elk in een verrassend eigen vorm, soms poëtisch, soms feitelijk, maar telkens onmiskenbaar anno 2000: sophisticated, geestig en erg leuk geïllustreerd. Per filosoof wordt een door iedereen te herkennen moreel probleem aan de orde gesteld en wordt beschreven op welke wijze ze daar een oplossing voor vonden. Hoe kwamen ze in het reine met bepaalde levensvragen en hoe putten ze daar troost uit? En wat hebben wij daar als lezer aan?
De titel Vertroosting van de filosofie
De titel van de bundel ‘The consolations of philosophy’ (Vertroosting van de filosofie) is, denk ik, ontleend, maar de auteur vermeldt dat niet, aan het middeleeuwse ‘De consolatione philosophiae’ van Boethius of, met zijn Italiaanse naam, Severino Boetio. Deze katholiek opgevoede Romeinse edelman, geboren in 480 n. Chr., in hetzelfde jaar als St. Benedictus, werd door de Ariaanse Theodorik de Grote in 524 ter dood veroordeeld wegens vermeend heulen met de orthodoxe keizer in Constantinopel. In afwachting van zijn executie vatte hij zijn kennis van de klassieke cultuur èn van de Christelijke leer samen in een boek dat hem niet alleen morele vertroosting bracht maar dat ook een van de belangrijkste filosofische werken zou blijven voor de volgende duizend jaar.
1. Troost voor onpopulariteit – Socrates
Socrates (geboren 469 v. Chr.) vroeg zijn leven lang aan mensen wat hun zedelijke opvattingen waren: waarom dachten ze wat ze dachten? Hij probeerde dan spontane, intuïtieve, onderbuikachtige antwoorden om te bouwen tot logisch onweerlegbare opvattingen en stellingen. Via schijnbaar eenvoudige vragen onderzocht hij of er misschien een hiaat zat of een uitzondering te bedenken was op het spontane
 |
 De dood van Socrates door Jacques-Louis David, 1783, Metropolitan Museum, NY |
antwoord. Zo ja, dan moest het antwoord verworpen of aangepast worden net zolang tot de aangepaste stelling logisch klopte. Dat recept vereist geen schoolse opleiding, iedereen die onbevangen is kan hem toepassen (maar heeft wel een dikke kans als betweter te worden beschouwd) Verder onderstreepte Socrates het belang van kennis. De mening van een leek over een specifieke kunde, bijvoorbeeld pottenbakken of atletiek training, is irrelevant. Leken, ook al zijn het er honderden, blijven ondeskundig. Ook wat betreft morele vraagstukken; een heikel punt in deze tijd van instant televisie deskundologen.Toen Socrates ter dood werd veroordeeld als onruststoker en agnost door een Atheense jury van 500 leken bleef hij standvastig. Hij had niets anders gedaan dan zoeken naar de waarheid en mensen te helpen kritischer te denken. Hij zei: ik ben de horzel die het schitterende maar luie raspaard Athene aanzet tot actie. Men zal mij nog missen. De troost is de herkenbaarheid van het onrecht van Socrates: gelijk hebben en toch veroordeeld worden. De omgeving ziet onze verlegenheid als arrogantie, onze voorzichtigheid als lafheid. Een vijand wordt aangesteld als leidinggevende. Er wordt vals gespeeld en kwaadgesproken over ons. Het is niet altijd te verhelpen Essentieel is dat we blijven luisteren naar het dictaat van de rede. Athene had heel gauw spijt had van de veroordeling. De beschuldigers werden gehangen, Socrates kreeg een bronzen beeld.
2. Troost voor te weinig geld - Epicures
Deze apostel van plezier en genieting apprecieerde het goede leven. Hij woonde met bemiddelde vrienden in een fraaie, ommuurde villa met tuin in Athene. Maar zijn hedonisme was subtiel: hij verwierp overdaad en uiterlijk vertoon. Voor Epicures ((341-270 v. Chr.) waren voor geluk alleen de volgende zaken nodig:
- Leniging van de basis behoeften aan voedsel, kleding en
woonplaats
- Het hebben van een soulmate: goed huwelijk en/of vrienden
- Géén baas, bevoogding, geruzie of afgunst
- Geestelijk actief: zelfontplooiing, ontdekken, hobby, musiceren etc.
Luxe artikelen en bevliegingen beschouwde hij als armzalige substituten, opgedrongen door de maatschappij om zelfzuchtige redenen en vaak door ons begeerd omdat we de ware aard van het genieten niet begrijpen. Een auto is geen evenwaardig alternatief voor vrijheid. Een Bacardi niet voor vriendschap. Dus alleen maar Voltairiaans ‘cultiver son jardin?’ Zeker. Anderzijds anno nu weten we dat onze genen om evolutionaire redenen ook dol zijn op concurrentie en onrust.
3. Troost voor frustratie - Seneca
Seneca (4v.C.- 65n.C.) maakte nogal wat narigheid mee: het afbranden van Rome en Lugdunum (Lyon), de ondergang van Pompeï, zijn verbanning door keizer Caligula naar Corsica en zijn door Nero gedwongen zelfmoord…voor de ogen van vrouw en kinderen. Hij had dat bevel echter verwacht en zich als goed Stoïcijns filosoof voorbereid. Wij zijn allemaal, stelde Seneca, opgegroeid met het idee dat goedheid wordt beloond en slechtheid wordt bestraft door de Voorzienigheid of een Godheid.
 |
| Fortuna |
Of anders gezegd dat externe omstandigheden een gevolg zijn van innerlijke kwaliteiten. Maar dat is een drogbeeld. Vrouwe Fortuna (in Rome vereerd op 25 mei) kan ons begunstigen of onbarmhartig treffen, elk uur van de dag en zonder welke morele afweging dan ook. Als een kind door een onbekende ziekte sterft dan komt dat niet omdat de moeder slecht is geweest. Leg je neer bij het onvermijdelijke of vind een werkzame medicijn uit. Denk niet dat je ‘schuld’ gelenigd kan worden met een zoenoffer ook al is de neiging daartoe groot. Frustraties zijn de botsing tussen wens of denkbeeld en de realiteit. Seneca leert dat we wensen moeten temperen, de wereld is niet ideaal, shit happens. En soms is de angst ook groter da de realiteit zelf: De mens lijdt nog het meest aan het lijden dat hij vreest.
Maar zouden we zonder kunnen?
Nee, frustraties zijn de motor van de vooruitgang.
Joodse visie op (schuldeloos) lijden: Boek van Job
Vervolg
|
|
